تذهیب

هنر تذهیب

تذهیب به طراحی، رنگ آمیزی، طلا اندازی، پرداخت و قلم‌گیری‌های ظریف انواع طرحها بانقوش گیاهی «اسلیمی و ختایی» ،هندسی «انواع گره‌ها» وگاهی استفاده از نقوش انسانی و حیوانی را برای تزیین سطوح مختلف می‌گویند. به هر حال تذهیب را می‌توان مجموعه‌ای از نقش‌های بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هرچه زیباتر کردن کتاب‌های مذهبی، علمی، فرهنگی، تاریخی، دیوان اشعار، جُنگ‌های هنری و قطعه‌های زیبای خط به کار می‌برند.

شاید بتوان تاریخ آرایش و تذهیب قرآن را هم‌زمان با نوشتن آن دانست به این معنی که نخست به منظور تعیین سر سوره‌ها، آیه‌ها، جزوه‌ها و سجده‌ها آن را به نوعی تزئین می‌کردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنین عشق به تجمل، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهیب آن دقت بیشتری به کار برند و در نتیجه این آثار از سادگی بیرون آمد و جنبه تزئینی به خود گرفت به خصوص قرآن‌هایی که برای امرا و بزرگان نوشته می‌شد. این امر خود یکی از علل توجه هنرمندان به تزیین بیشتر و موجب تکامل فن تذهیب شد.

بررسی آثار تذهیب شده دردوره های گذشته، بر تاثیر فراوان هنر تذهیب ایران در دیگر کشورها – هند، ترکیه عثمانی و کشورهای عربی- حکایت دارد.

تذهیب، همچون نقاشی، دارای مکتبها و دوره های خاصی است؛ چنانکه می توان از مکاتب سلجوقی، بخارا، تیموری، صفوی و قاجار و شعب مختلف هر مکتب سخن گفت.

انواع تذهيب

دو نوع برجسته از تذهيب را می توان مورد اشاره قرار داد؛ يكی تذهيب شانه‌ای كه بر روی كاغذ ابری صورت مي‌گرفته و مبدع آن آقا ابوطالب مدرّس، از دانشمندان عهد قاجار، بوده است و ديگری تذهيب مُعَرّق، نقش‌های اسليمی، فرنگي يا نقوش ديگری است كه در حاشيه كتاب طراحی می شود و سپس مُذهّب يا صحّاف آن را با شفره (ابزاری آهنين و تيز با سر پهن كه جلدسازان در برش چرم از آن استفاده می كردند) بريده و بيرون می آورد.

سپس آن را روی كاغذی با رنگ تيره افكنده و آن نقش را از روی اين كاغذ جدا كرده بر حاشيه كتاب می چسباند. در مرحله بعدی، مُذهّب اطراف آن را مُهره زده با زر می نويسد و ميان آن‌ را با نقوش مورد نظر، طلااندازی می كند.

ابزار های تذهیب

قلم مو

امروزه، جنس قلم موهای ساخته ی اروپا از موی سمور و سنجاب است كه البته، موی سنجاب به قلم مو كیفیت بهتری می دهد. اما در كشورهای جهان سوم از هر گونه موی موجود و در دسترس استفاده می شود. چنانكه در چین، انواع قلم مو با موهای مختلف و برای كاربردهای گوناگون تهیه می شود.

طلا و نقره

از طلا برای زیباتر كردن و هماهنگی بیشتر بخشیدن به یك طرح تذهیب استفاده می شود. در قدیم، به ویژه در عهد سلجوقی، ورق طلا را بر روی كاغذ می چسباندند و سپس، طرح هایی را بر روی آن پیاده می كردند. بعدها، طلا را به وسیله ی سریشم و یا عسل حل می كردند. سپس آن را می شستند، پاك می كردند و بعد از زدن بر روی كاغذ مورد نظر، آن را مهره می زدند و براق می كرد كه به آن پخته می گفتند و یا آنكه طلای حل شده را مهره نمی زدند و در نتیجه، رنگ طلایی مات به دست می آمد (  طلای خام ) كه امروزه این روش همچنان مرسوم است.

مهره

مهره را برای صیقلی كردن كاغذ و یا برای مهره زدن و براق كردن طلا و نقره به كار می برند. جنس مهره از عقیق و گاهی از یشم است.

کاغذ

انواع کاغذ های تذهیب:

• كاهی
• فيلی
• گلاسه
• پوستی
• الوان
• گراف
• گراف روسی
• فيبر
• رنگ

رنگها از نظر شيميايي بردو نوعند:

•  رنگهای معدنی كه دو دسته اند: طبيعی و مصنوعی
•  رنگ های آلی