هنر گبه بافی

گبه بافی یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی ایران می باشد. گبه نوعی قالی گره بافته با بافت درشت است که دارای پرزهای بلند (بین 1 تا 3 سانتی متر) است، کم بودن تعداد پود های گبه که بین 3 تا 8 عدد است باعث می شود نرمی این محصول زیاد شود. در زمان های قدیم گبه در اقوام عشایر لر و قشقایی را به عنوان قالیچه و با استفاده از پشم می بافتند، اما این روزها شاهد این هستیم که این صنایع دستی زیبا جای خود را در دل بقیه نیز باز کرده اند. روش های بافت گبه به صورت سنتی "فارسی باف" است، منتها در بین ایلات و عشایر دیده می شود که گبه را روی دار های افقی می بافند که به آن "ترکی باف" می گویند. مرغوب ترین گبه ها از پشم ها دست ریس در فصل بهار بافته می شوند.

کسی به‌طور دقیق نمی‌داند که نام گبه از کجا آمده و چه ریشه‌ای دارد و چرا گبه به این نام معروف شده است، عده‌ای از زبانشناسان و نویسندگان معتقدند که این لغت به معنی زمخت، ضخیم و سفت و چیزی شبیه به این‌ها بوده است، چون به فرشی گبه می‌گویند که خوابی بلند دارد و درشت بافته شده است. این زیرانداز توسط عشایر و برای مصارف شخصی بافته می‌شده است. گبه زیراندازی بود برای جلوگیری از نفوذ سرمای زمین و خانواده‌ی عشایری را از آن محافظت می‌کرد.

برجسته ترین‌ صنعت دستی و خانگی در استانهای بوشهر و کهکیلویه‌ و بویر احمد بافت‌ گبه‌است‌ که‌ البته در قسمت هایی‌ از چهار محال بختیاری‌ و فارس‌ نیز رواج دارد و تقریبا در اکثر ‌نقاط روستایی‌ و حتی در بسیاری‌ از مناطق شهری استانهای مذکور شغل اول‌ یا حرفه‌ دوم‌‌بسیاری‌ از خانواده‌ها محسوب میشود.

در بافت‌ گبه که‌ به‌ وسیله ی پشم خود رنگ‌ مخلوط با موی بز انجام میشود، تفکیک رنگ‌ از‌اهمیت فوق العاده‌ زیادی‌ برخوردار است‌ و در واقع‌ اولین مرحله ی کار گبه بافی‌ را تشکیل‌میدهد و طی آن، دست‌ اندر کاران ابتدا پشمی را که‌ از دامهای خودشان تامین شده و یا‌(در صورتی‌ که‌ خانواده‌ فاقد دام باشد) از سایر دامداران، دامپروران و عشایر خریداری‌‌گردیده، به‌ نسبت نوع رنگی که‌ دارند کاملا تفکیک و پس‌ از شتشو، توسط‌ زنان و دختران و‌به وسیله ی دوک‌های کوچک‌ و قابل‌ حمل ریسیده و تابیده میشود. گاهی‌ نیز موی بزهای‌عدنی‌ و پاکستانی‌ را که‌ از تنوع رنگ‌ فوق العاده‌ زیادی‌ برخوردار است‌ با پشم گوسفند‌ مخلوط نموده‌ و به‌ عنوان تار یا جهت دوخت‌ سجافها مورد استفاده‌ قرار می‌دهند.

تفاوت گبه با قالی

تفاوت اصلی گبه با قالی در نحوه‌ی پودگذاری و تفاوت در نقشه و طرح می‌باشد، به‌طوری که در قالی تنها در هر رج بافت از دو پود زیر (ضخیم) و پود رو (نازک) استفاده می‌شود اما در گبه در هر رج بافت بین 3 تا 8 پود استفاده می‌شود. طرح گبه ذهنی و تجریدی است اما قالی دارای نقشه می‌باشد.

طرح ذهنی

منظور از طرح ذهنی چیست؟ اکثر بافندگان در زمان بافت قالی نقشه های از پیش طراحی شده ای دارند که طبق آن شروع به بافت و استفاده از رنگ ها می کنند اما در بافت گبه ها، بافندگان خود را محدود به نقشه ها نمی‌کنند و با الهام گیری از طبیعت و محیط پیرامونشان شروع به بافت می کنند، همین امر باعث می شود به راحتی متوجه شوید بافنده در زمان بافت به چه چیزی می اندیشیده و چه چیزهایی در زندگی برای او بیشترین اهمیت را دارد و در کل با احساس و تفکر بافنده آشنا می شوید که باعث می شوید بیش از پیش به این گفته برسیم که بافنده بخشی از روح خود را در دست بافته اش جا می گذارد و بیشتر به ارزش این آثار هنری پی ببریم.

گبه قشقایی

بافت گبه در اقوام عشایر قشقایی ایران بسیار رواج داشته است و حتی امروز هم شاهد این موضوع ستیم که گبه قشقایی یکی از با کیفیت ترین گبه های تولید شده در سراسر کشور است. استفاده از نماد های محلی و سنتی این قوم و همچنین خلق تصاویر بسیار زیبا با طراحی خاص روی این گبه ها باعث شده است که بتوان این موضوع را بهتر درک کرد که چه موضوعاتی روی ذهنیت و یا ایده هایی که برای تولید گبه، به ذهن بافندگان می رسد؟ از طرفی کیفیت گبه قشقایی به دلیل استفاده از پشم مرغوب گوسفند که با استفاده از رنگ های طبیعی رنگ شده، بسیار بالاست و همین باعث افزایش محبوبیت گبه قشقایی در بین مشتریان شده است.

مهمترين طرح و نقشه گبه‌ هاي عشاير قشقايي عبارتند از:

  •  طرح شيري
  • طرح خشتي
  •  طرح حوض گبه
  • گل گبه
  • طرح ايلاتي
  • طرح درختي
  • طرح هندسي
  • طرح ابرش
  • طرح چهار فصل
  • طرح اردک

روش نگهداری گبه

 به همان میزان که مراحل اولیه تولید گبه از اهمیت خاص خود برخوردار است، نگهداری آن نیز مستلزم دقت و توجه می‌باشد که این امر موجب افزایش ماندگاری و قیمت آن می‌شود. عوامل آسیب رسان شامل حشراتی مثل بید، موریانه، سوسک و موش می‌باشند که بدترین آن‌ها بید است. برای مقابله با بید روش‌هایی مانند استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو، افشانه کردن پشت و روی گبه با حشره کش و یا استفاده از نفتالین و تنباکو در انبار پیشنهاد می‌شود. باید از قرار دادن آن در محیط تیره و تاریک و مرطوب پرهیز کرد، همچنین نباید در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار بگیرد، زیرا موجب پریدگی رنگ گبه می‌شود. بهتر است برای در امان ماندن آن از هر گونه رطوبت احتمالی از موکتی در زیر آن بهره گرفت و آن را در معرض هوا قرار بدهیم.