خوشنویسی یا خطاطی
خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و فردی که این فرایند توسط او انجام میگیرد خوشنویس (خطاط) نام دارد، بهخصوص زمانی که خوشنویسی حرفهٔ شخص باشد. گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر میرسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزشهای زیبایی شناختی خلق کند. از این رو خوشنویسی با نگارش سادهٔ مطالب و حتی طراحی حروف و صفحهآرایی متفاوت است. همچنین از آنجایی که این هنر جنبههایی از سنت را در دل خود دارد باید آن را تا حدی از تایپوگرافی که مبتنی بر ارزشهای گرافیکی مدرن و کارهای چاپی است متمایز کرد.
خوشنویسی تقریباً در تمام فرهنگها به چشم میخورد اما در مشرق زمین و بهویژه در سرزمینهای اسلامی و ایران اهمیت بسیاری در میان هنرهای بصری دارد. خوشنویسی اسلامی و بیش از آن خوشنویسی ایرانی تعادلی است میان تمامی اجزاء و عناصر تشکیل دهندهٔ آن. تعادل میان مفید و مورد مصرف بودن از یک سو و پویایی و تغییر شکل یابندگی آن از سوی دیگر؛ تعادل میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام میتواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد.
هرچند خوشنویسی در مشرق زمین اهمیت و توسعه کاملی یافتهاست اما اشکالی از آن را در کلیه فرهنگها میتوان یافت. واژه خوشنویسی یا Calligraphy از قرن پانزدهم میلادی وارد دایره لغات فرهنگهای لاتینی شد و تنها پس از قرن نوزدهم به عنوان یک اصطلاح شناخته شده مطرح گشت، اما از دیر باز بهویژه در کشورهای خاور دور و کشورهای اسلامی ازجمله ایران، خوشنویسی به عنوان هنری شاخص مطرح بودهاست.
انواع خوشنویسی خط
خوشنویسی خط کوفی: خط کوفی اولین خطی است که برای کتابت و تزئین کلام وحی به کار رفت. ایرانیان نیز با پذیرش اسلام این خط را در نگارش قرآن به کار گرفتند و به شیوهای خاص دست یافتند که بعدها به نام کوفی شهرت یافت.
خوشنویسی خط کوفی معقلی (بنایی:( از این خط در کتابت استفاده نمیشود و صرفا نوعی خط تزئینی است. کوفی معقلی بر دیوارهای بلند با آجر یا کاشی، توسط معماران و بناها اجرا میشود. طراحی این خط بر اساس صفحه شطرنج است.
خوشنویسی خط تعلیق: میتوان گفت که این خط، اولین خط خوشنویسی در ایران و برگرفته از رقاع و توقیع است. در این خط کلمات و حروف یکنواخت نیستند، یعنی گاه ریز و گاه درشت نوشته میشوند و هرچه به انتهای سطر نزدیک میشویم از بار ترافیکی کلمات کاسته میشود.
خوشنویسی خط شکسته تعلیق: نیاز به تندنویسی موجب شد که حروف و کلمات در خط تعلیق به صورت تو در تو و پیوسته نوشته و در نتیجه سرعت نوشتن زیاد شود.
خوشنویسی خط نستعلیق: این خط کاملترین و معروفترین خط ایرانی است. با ابداع این خط، تعلیق کاربرد خود را از دست داد. نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم ه.ق از ترکیب دو خط نسخ و تعلیق توسط «میرعلی تبریزی» به دست آمد. این خط از نظم، اعتدال، متانت و دایرههای ظریف و موزون برخوردار است و بدین جهت آن را “عروس خطوط اسلامی” نامیدند. .
خوشنویسی خط شکسته نستعلیق: این خط در نتیجه تندنویسی خط نستعلیق که به صورت شکسته و پیوسته نوشته میشد، بوجود آمد. حرکات قلم در این خط آزاد، راحت و سریع است، به همین دلیل برای نوشتن اشعار و مضامین عرفانی، روحانی، شاعرانه و احساسی مناسب است.
از انواع خطوط دیگری که وجود دارد، میتوان به خط دیوانی، رقعه، طغرا، مثنی، معما، مسلسل و … اشاره کرد.
ابزارهای خوشنویسی برای یک هنرمند خطاطی
قلم نی
قلمی مرغوب است که سخت، سنگین، مدور و رنگ آن قرمز پخته مایل به قهوه ای و ضخامت آن به اندازه یک خودکار باشد.
قلم تراش
خوشنویسان قلم خود را با این وسیله تراش میدهند. قلم تراش، چاقویی یک تیغه، دو تیغه، سه تیغه و یا چهار تیغه است که از فولاد ساخته میشود.
قط زن
وسیلهای که به هنگام قط زدن نوک قلم در زیر آن قرار میگیرد.
لیقه
نخ یا الیاف ابریشمی است که در داخل دوات قرار میگیرد و بصورت طبیعی و مصنوعی در بازار وجود دارد. این وسیله هم از ریختن مرکب جلوگیری میکند و هم باعث میشود تا مرکب به اندازه به سر قلم برسد.
دوات
ظرفی است که مرکب و لیقه داخل آن قرار داده میشود.
مرکب
در نوع خشک و مایع وجود دارد. مرکبهای مایع که رواج بیشتری نیز دارند به رنگهای مختلف در بازار وجود دارند. غلظت و پررنگی مرکب در خوشنویسی اهمیت بالایی دارد.
کاغذ
مناسبترین کاغذ برای خوشنویسی کاغذی است که صاف و هموار باشد، به طوری که قلم نی به راحتی روی آن حرکت کند. باید توجه کنیم که کاغذهای بسیار صاف و لغزنده و یا زبر برای خوشنویسی مناسب نیستند.